Aitoy & Bobby Leash สองศิลปินที่อยากให้เรารู้จักรากเหง้าและตัวตนผ่านงานศิลปะ

Worms, Land, Anthem สามคำนี้ถ้าแปลตรงๆ ก็คือ ตัวหนอน ผืนดิน และเพลงสดุดีหรือเพลงชาติ บางคนอาจจะบอกว่าไม่เห็นจะเกี่ยวกันตรงไหน ขณะที่บางคนอาจจะเห็นความเชื่อมโยงบางอย่าง เหมือนกับที่ Bobby Leash (ปรัช สินธุนาวา) และ Aitoy (ตอย - วสันต์ สุวรรณนาคะ) สองศิลปินมองเห็นและเลือกมาตั้งเป็นชื่อนิทรรศการล่าสุดของพวกเขา

นิทรรศการ Worms | Land | Anthem จัดแสดงที่ Joyman Gallery เนื้อหาแบ่งเป็นสองส่วน โดย Aitoy ศิลปินผู้มีลายเส้นและองค์ประกอบในผลงานเป็นเอกลักษณ์ พาเราไปดูกระบวนการสร้างชาติของรัฐที่เขาจำลองขึ้นมาในรูปแบบของชุดภาพวาดที่ร้อยเรียงกันเป็นเรื่องราวและเต็มไปด้วย easter egg ซึ่งถ้าหาเจอและตีความได้นั้นอาจจะมีจุกกันบ้าง แม้ศิลปินจะพูดถึงรัฐจำลองก็ตาม

ฝั่ง Bobby Leash ศิลปินที่เริ่มต้นเส้นทางด้วยการระบายอารมณ์ลงบนผลงาน ได้ถ่ายทอดความรู้สึก ‘สิ้นหวัง’ ของการใช้ชีวิตภายใต้สภาวะกดดันที่เกิดขึ้นในปัจจุบันผ่านตัวละครเด็กนัยตาซีดที่ดูไร้ชีวิตและสูญสิ้นทุกความหวังไปแล้วจริงๆ

แล้ว Worms, Land, Anthem สำหรับพวกเขาคืออะไร? เชื่อมโยงกันยังไงในนิทรรศการนี้? ปรัชและตอยจะมาเล่าให้เราฟัง พร้อมกับคุยเรื่องศิลปะและการเมืองเพื่อสะท้อนมุมมองที่น่าสนใจของทั้งสองคนในบทสัมภาษณ์นี้

Worms | Land | Anthem

“ผมอยากทำงานศิลปะชิ้นหนึ่งที่เกี่ยวกับการสร้างชาติ”

ตอยเล่าที่มาของนิทรรศการ เหตุผลของเขาก็คืออยากย้ำเตือนให้คนดูรู้ถึงที่มาของลัทธิ “ชาตินิยม” ในสังคมไทยที่เกิดขึ้นจากยุคสงครามโลกครั้งที่ 1 เช่นเดียวกับรัฐอื่นๆ ซึ่งถ้านับเวลาย้อนกลับไปก็มีอายุเพียง 107 ปีเท่านั้น

“ผมรู้สึกว่าสิ่งเหล่านี้ไม่ได้เป็นรากเหง้าอย่างที่เขาบอกกัน ผมเลยจำลองรัฐคู่ขนานกับประเทศไทยขึ้นมาแล้วก็พยายามตีความว่าองค์ประกอบของการสร้างชาติเป็นยังไงบ้าง”

งานของตอยพูดถึงเรื่องโครงสร้างทางสังคมเป็นหลัก ส่วนงานปรัชเน้นถ่ายทอดอารมณ์และความรู้สึกทำให้เนื้อหาโดยรวมของนิทรรศการมีความสมดุล ถ้าเป็นอาหารก็ต้องบอกว่าเป็นจานที่รสชาติกลมกล่อมกำลังดี

“ผมอยากดึงความรู้สึกของคนที่ต้องใช้ชีวิตแบบถูกกดดันภายใต้สภาวะเกิดขึ้นในปัจจุบัน ความรู้สึกของคนที่ขัดแย้งกันเพราะมุมมองทางการเมืองบังคับให้เราต้องเลือกข้าง ความรู้สึกกดดันพวกนั้นหลังๆ ผมรู้สึกได้ว่ามันรุนแรงพอที่จะทำให้คนไม่อยากใช้ชีวิตอยู่ต่อซึ่งเป็นสิ่งที่ผมมองว่าเป็นปัญหาของประเทศและงานของผมส่วนใหญ่จะแตะเรื่องพวกนี้อยู่แล้ว

“ผมชอบที่จะเขียนงานเพื่อแสดงความรู้สึกสิ้นหวังของคนแล้วให้คนดูไปสะท้อนเอาว่า เขาจะนำความรู้สึกเศร้าที่ผมถ่ายทอดไว้ไปทำยังไงต่อ เขาดูงานผมแล้วจะสิ้นหวังไปทั้งชีวิตหรือเปล่าหรือเขาจะรู้สึกว่าความสิ้นหวังเป็นสิ่งที่ต้องลุกขึ้นต่อสู้ ซึ่งนี่เป็นความรู้สึกที่ผมอยากให้คนที่ดูงานของผมรู้สึกได้ในนิทรรศการนี้ครับ” ปรัชพูดถึงผลงาน

แม้จะถ่ายทอดเนื้อหาคนละมุม แต่ทั้งสองคนตีความคำว่า worms หรือ หนอน ในความหมายเดียวกัน นั่นคือ ความต่ำต้อยและการถูกด้อยค่า ซึ่งเห็นได้จากคาแรกเตอร์เด็กในผลงานของปรัชและสัตว์นานาชนิดในผลงานของตอย ส่วนอีกสองคำ land และ anthem ตอยเป็นคนเลือกมาใช้เพื่อเล่าเรื่องการสร้างชาติในรัฐจำลองของเขา

ปรัช: “เด็กเป็นอนาคตของชาติ เด็กหมายถึงจิตวิญญาณของคนรุ่นใหม่ แล้วยังสื่อถึงความบริสุทธิ์ ผมมองในมุมนั้นก็เลยใช้เด็กเป็นองค์ประกอบในงาน นิทรรศการผมอยากพูดว่าตอนนี้เรากำลังเล่นกับอนาคตของชาติหรือเปล่าซึ่งมันเป็นสิ่งที่อันตรายมาก”

ตอย: “ตัวละครของผม หลักๆ จะมีสี่ชนชั้น ก็คือสัตว์ตระกูลโคกระบือจะแทนชนชั้นแรงงาน ส่วนชนชั้นกลางจะแทนด้วยแกะ เพราะมันต้อนไปในฝูงง่ายแล้วก็เลี้ยงเชื่อง โกนขนไปใช้ประโยชน์ได้แล้วก็ยังถูกเลี้ยงอย่างดี นอนหลับกินอิ่มโดยที่ไม่รู้ตัวว่าขนเอาไปทำประโยชน์ได้หลายอย่าง ชนชั้นปกครอง ข้าราชการผมก็จะแทนด้วยสุนัข มีทั้งความดุร้ายแล้วก็ซื่อสัตย์ต่อเจ้านายในเวลาเดียวกัน ส่วนชนชั้นกษัตริย์ผมจะไม่แทนด้วยสัตว์แล้วแต่ผมจะแทนด้วยคนหรือคาแรกเตอร์ที่ดีไซน์ขึ้นมาแล้วแต่ชุดงาน”

  

Art | Politics | Freedom

ศิลปินสร้างผลานสะท้อนการเมืองการปกครองแล้วถูกจับ เป็นเรื่องแปลกที่ไม่ใหม่ในสังคมประชาธิปไตยแบบไทยๆ ในฐานะศิลปินที่แสดงออกทางการเมืองผ่านผลงานมาเสมอ ตอยบอกว่า เมื่อก่อนเขามีความระมัดระวังตัวมากกว่า แต่ตอนนี้รู้สึกว่าถึงเวลาแล้วที่ต้องสื่อสารให้ตรงมากขึ้น — หากต้องการให้ศิลปะเปลี่ยนแปลงได้จริง

“ผมคิดว่าการที่รัฐจะต้องมานั่งไล่จับศิลปินหรือว่านักเขียนนักดนตรีทุกคนมันเหนื่อยนะ ซึ่งมันมีแค่รัฐเผด็จการเท่านั้นแหละที่ทำแบบนี้”

ปรัชก็เห็นด้วยว่าศิลปะสามารถสร้างการเปลี่ยนแปลงในสังคมได้จริงและการใช้ศิลปะในการขับเคลื่อนหรือชี้นำให้ผู้คนไปไหนทิศทางเดียวกันก็มีมานานแล้ว จนถึงทุกวันนี้ก็ยังใช้อยู่ ศิลปินที่ทำผลงานเกี่ยวกับการเมืองก็ยังทำอย่างนั้นอยู่ เขาและตอยก็เป็นหนึ่งในนั้น และทั้งสองคนยังเชื่ออีกว่าถ้าการเมืองดีวงการศิลปะก็จะดีตามไปด้วยในแง่ของความสร้างสรรค์อันเกิดจากเสรีภาพ

“ถ้าการเมืองดีวงการศิลปะจะสนุกสนานขึ้นแบบศิลปะสมัยใหม่ของตะวันตก แล้วก็จะมีความสร้างสรรค์ใหม่ๆ ที่ไม่มีข้อจำกัดในเรื่องของเสรีภาพในการพูดมากขึ้นซึ่งตัวนี้เป็นปัจจัยหลักเลยในการสร้างสรรค์ผลงาน เรายังเดินทางไปไม่ถึงช่วงยุคโมเดิร์นเลยด้วยซ้ำสำหรับผมนะ แต่ตะวันตกเขาอยู่ในยุคโพสต์โมเดิร์นแล้ว” ตอยให้ความเห็น

ในนิทรรศการ Worms | Land | Anthem ตอยได้จำลองแท่นพิธีขึ้นมาซึ่งคนดูสามารถขึ้นไปกล่าวถ้อยแถลงได้อย่างเสรี เราจึงสมมุติให้ปรัชและตอยขึ้นไปบนแท่นนั้นแล้วกล่าวถ้อยแถลงของตัวเอง

ตอย: “สิ่งที่อยากจะพูดก็เหมือนคำแถลงการณ์ที่ผมแปะไว้ข้างหลังว่า เราไม่ควรมีชีวิตอยู่ใต้การปกครองของคนที่ตายไปแล้ว [ระบบระเบียบที่สืบทอดมาจากยุคสงครามและลัทธิชาตินิยม] สิ่งเหล่านี้ถ้าเรารู้ [ที่มาที่ไป] เราจะไม่สามารถทนอยู่ในสภาวะแบบนั้นได้ เราจะต้องออกมาเรียกร้องและปกป้องสิทธิ์ของตัวเองครับ”

ปรัช: “ผมอยากพูดถึงเรื่องของเสรีภาพ ผมมองว่าเสรีภาพไม่ได้หมายความว่าคนคิดจะทำอะไรก็ได้หรือทุกคนคิดไปในทางเดียวกันหมด ผมไม่เชื่อว่าประเทศเสรีทุกคนในประเทศจะคิดไปในทางเดียวกัน ประเทศเสรีคือประเทศที่มีความโกลาหลตลอดเวลาทั้งในทางการเมืองและในทางสังคม ถ้าเกิดเราคิดไปในทางเดียวกันทั้งประเทศแสดงว่าประเทศนั้นมีความผิดปกติ

“ประเทศเสรี ผมมองว่ามันหมายถึงทุกคนแตกต่าง ไม่มีใครเห็นด้วยกันเลย แต่ทุกคนยังทนอยู่ร่วมกันได้โดยเฉพาะในเวลาที่เกิดความขัดแย้งขึ้นมา ทุกคนสามารถปรองดองชั่วคราวหรือก้าวข้ามอีโก้และความเห็นต่างแล้วหันหน้ามาประนีประนอมกันเพื่อหาทางออกให้กับประเทศของตัวเอง นั่นคือนิยามของคำว่าประเทศเสรีในความเห็นของผม ผมคงจะบอกประมาณนี้ครับ”

แล้วคุณล่ะอยากพูดอะไรไหม?

นิทรรศการ Worms | Land | Anthem จัดแสดงให้เข้าชมฟรีที่ Joyman Gallery ถึงวันที่ 3 ตุลาคม 2564